De eerste vermelding van Heino als een kleine nederzetting met een kerk staat in een oorkonde van bisschop Otto III van Utrecht uit 1236. De titel van de oorkonde luidt: ‘Van der kercken van der Hayne ende van tenden’. In de oorkonde deelt de bisschop mee dat hij een deel van de inkomsten van de kerk van Heino schenkt aan het Benedictinessenklooster Mariënberg, dat drie jaar eerder aan het Zwartewater bij Hasselt was gesticht.
Het kerspel Ter Hayne en de kerk zijn bijna zeker ouder dan het in de oorkonde genoemde jaar 1236. Deskundigen nemen aan dat de allereerste kerk een houten kapelletje was, dat later, rond 1400, werd vervangen door een stenen gebouw met toren.
Het dorp der Hayne bestond oorspronkelijk alleen uit wat verspreide groepen bebouwing. Later kreeg het dorp een meer compacte vorm om de kerk heen toen zich daar neringdoenden en ambachtslieden gingen vestigen.
