Nicolaaskerk

©:

In het hart van Heino, in het rondje om de kerk, staat de Nicolaaskerk, de oudste kerk van Heino. De eerste vermelding van Heino en van een daar aanwezige kerk staat in een oorkonde van bisschop Otto III van Utrecht uit 1236. De titel van de oorkonde luidt: ‘Van der kercken van der Hayne ende van tenden*’. In de oorkonde deelt de bisschop mee dat hij een deel van de inkomsten van de kerk van Heino schenkt aan het Benedictinessenklooster Mariënberg, dat drie jaar eerder aan het Zwartewater bij Hasselt was gesticht.
Het kerspel Ter Hayne en de kerk zijn bijna zeker ouder dan het in de oorkonde genoemde jaar 1236. Mogelijk is de kerk gesticht als filiaal- en dochterkerk van de veel oudere Plaskerk in Raalte en het was vermoedelijk eerst een houten kapel. De karakteristieke robuuste toren werd rond 1400 gebouwd.

Sint Nicolaaskerk
De naam van de kerk was Sint Nicolaaskerk. In de Middeleeuwen kozen veel kerken de heilige Nicolaas als schutspatroon, de beschermheilige van zeevarenden en kooplieden. Maar Heino ligt niet aan het water. Misschien heeft de naam te maken met de Nicolaasverering van de nonnen uit het klooster Mariënberg, waar Heino een band mee had.

Reformatie
Na 1581 is het interieur van de kerk waarschijnlijk ingrijpend aangepast, het jaar waarin de Reformatie plaatsvond in Heino: voortaan werden er geen katholieke erediensten meer gehouden maar gereformeerde, en later hervormde. Alle typisch katholieke ornamenten, zoals schilderijen en beelden verdwenen in die tijd uit de kerk. Een vijftiende-eeuws retabel** uit de Sint Nicolaaskerk met een voorstelling van de geboorte van Christus werd lange tijd bewaard in de schuilkerk van Lierderholthuis. Het retabel behoort nu tot de collectie van Museum Catharijneconvent te Utrecht.

Verbouwingen
Het kerkgebouw werd in 1699 gerestaureerd en van een nieuwe galerij voorzien. Ook in 1808, 1842 en 1843 vonden verbouwingen plaats. Het belangrijkste bezwaar kon echter niet worden opgeheven, namelijk dat het gebouw voor de gemeente te klein was. In 1864 benaderde de kerkvoogdij de gemeenteraad van Heino met een verzoek om ‘de oude lelijke toren’ weg te ruimen om plaats te maken voor een kerkgebouw met een torentje erop. Maar de gemeenteraad wees het verzoek af. Vanwege het gebrek aan plaats in de kerk, besloot de kerkenraad de toren dan maar te laten staan en alleen de kerk te vervangen door een groter gebouw. Op zondag 3 maart 1867 werd in de oude kerk de laatste dienst gehouden. Enige dagen later verscheen de sloper en verdween Heino’s oudste gebouw. Het enige wat overbleef was de toren.

Nieuwbouw
De huidige kerk dateert van 1867 en werd ontworpen door de architecten W. en F.C. Koch uit Zwolle. De eerste steen werd gelegd op 27 april 1867. Het is een waterstaatskerk, wat betekent dat het ministerie van Waterstaat de bouwplamen
goedkeurde. De overheid betaalde namelijk mee aan waterstaatskerken. De bouwstijl van deze kerken verschilt nogal, in tegenstelling tot wat men vaak denkt. Het is een eenvoudige zaalkerk met een heldere bakstenen gevel, spitsboogvensters en een zadeldak dat boven een rechthoekige plattegrond rust. Bijzonder is dat de oude toren werd behouden en verbonden met het nieuwe kerkgebouw, een soort brug tussen oud en nieuw. In 1874 werd een nieuw orgel geplaatst.

Schade
Eind negentiende eeuw (waarschijnlijk in 1885) werd de toren, vermoedelijk door blikseminslag, zwaar beschadigd. Het dak werd vernield en in de westgevel ontstond een diepe scheur. Bij de bevrijding van Heino op 12 april 1945 werd de kap van de toren ernstig beschadigd door de Canadese artillerie. In het jaar daarop werd de schade hersteld, bij welke gelegenheid tevens de oude scheur in de westgevel werd gedicht.

In 1954 volgde een herstel van het torenportaal met kruisribgewelf. Tevens werd de doorgang naar het orgelbalkon hersteld. Via deze doorgang kan men het inwendige van de toren met de klokkenstoel bereiken. Ondanks alle bouwproblemen bleef de kerk al die jaren in gebruik.

Klokkenluidster
De uitbaatster van café ‘Den Borrel’, tegenover de toren, luidde op gezette tijden de torenklok en trok de zware gewichten op om het uurwerk gaande te houden. Wanneer in de cel onder de toren een landloper of dronkelap was opgesloten, moest zij de arrestant van water en brood voorzien.

Laatste aanpassingen
In 2013 onderging de inrichting een zachte renovatie: comfortabele kussens, meer beenruimte en nieuwe vloertegels, met behoud van de historische uitstraling. Onder de toren bevindt zich een kleine stiltekapel.

Vanaf ongeveer 2016 is de naam weer officieel ‘Nicolaaskerk’, passend bij de fusie met de Gereformeerde Gemeente Laag Zuthem.

De kerk biedt tegenwoordig niet alleen plek aan erediensten. Er worden ook concerten en lezingen gehouden en diverse andere dorpsactiviteiten.

Rijksmonument en interieur
In het interieur valt onmiddellijk de opstelling van de banken op. Dit was één van de redenen om de kerk in 1999 als Rijksmonument aan te wijzen. Het gebouw is van algemeen/architectuur/historisch en stedebouwkundig belang vanwege:

• De ouderdom van de toren; die in eigendom van de gemeente Raalte is.
• De zeldzaamheid van een Waterstaatskerk in Overijssel 
• De beeldbepalende ligging op het plein midden in Heino
• De gaafheid van het exterieur en delen van het interieur
• Een van de weinige Protestantse kerken met een gaaf bankenplan
• De kapbanken aan de zuidzijde van de kerk, die oorspronkelijk bestemd waren voor de adellijke families van het Nijenhuis (midden), geflankeerd door die van de Colkhof en Den Alerdinck.

De preekstoel is ouder dan de kerk, die is overgebracht vanuit de oude kerk van voor 1867. Trap en schacht waarop de vierkante kuip rust zijn van later datum. De preekstoel is gemaakt van eikenhout.

Orgel
Donderdag 19 september 2002 is een ander orgel in gebruik genomen. Het werd in 1865 gebouwd door Leichel en Haffmans voor de Hervormde Kerk van Dieren. Daar werd het overbodig na de vorming van een Samen op Weg-gemeente. Vervolgens werd het door de firma Gebr. Reil gerestaureerd en in de kerk van Heino geplaatst. Het is het derde orgel in deze kerk. Het eerste was een Knipscheer-orgel uit 1860. Daarna bouwde de fa. R. Kamp & Zoon (Zwolle) in 1966 een nieuw orgel. Dit Kamp-orgel is inmiddels verkocht aan een kerk in Edmonton in Canada. 

* belastingen in natura
** een religieus kunstwerk, zoals een schilderij of beeldhouwwerk, dat achter of op het altaar in een kerk wordt geplaatst

Colofon

Canon van Heino, 2011, Vereniging voor Heemkunde 'Omheining'

https://www.protestantsegemeenteheino.nl/de_nicolaaskerk_in_heino/

https://reliwiki.nl/index.php/Heino,_Dorpsstraat_2_-_Nicolaaskerk

https://nl.wikipedia.org/wiki/Nicolaaskerk_(Heino)

Wandelroute Markant!! De meest opmerkelijke gebouwen in Heino, Laag Zuthem en Lierderholthuis